De sleutel voor verandering in teams ligt bij een ander niveau van bewustzijn. “Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg”. Of, zoals Einstein het prachtig heeft geformuleerd: “We kunnen problemen niet oplossen met het denken dat ze veroorzaakt heeft”. De mooiste ontwikkelingen in teams ontstaan doordat teams ineens met andere ogen naar een situatie gaan kijken. In vakjargon noem ik dat nieuwe perspectief een ‘systeemperspectief’. Vaak zeg ik in de praktijk: ik leer teams om door de bril van een astronaut naar zichzelf te kijken.
In teams die dit kunnen, zie ik twee belangrijke effecten:
- Het perspectief draait van ‘ik’ naar ‘wij’. Teamleden wijzen niet meer naar anderen, of naar de manager, maar zien dat zij zelf onderdeel uitmaken van het team en dus medecreator zijn van de ongeschreven regels in het team. Daarmee wordt slachtoffergedrag ingewisseld voor verantwoordelijkheidsgevoel.
- Het perspectief draait van ‘oordelen over zichtbaar gedrag’ naar ‘nieuwsgierig zijn naar wat er zich onder de oppervlakte afspeelt’. Teamleden stellen hun aannames over elkaar uit. Zij zijn zich bewust van hun eigen en andermans emoties, drijfveren, intenties en overtuigingen. Daarmee kunnen zij makkelijker hun eigen overtuigingen bijstellen en zich in andermans schoenen verplaatsen.
Wil je nog eens wat uitgebreider nalezen waarom het nuttig is om je team door de bril van een astronaut te bekijken en wat dat oplevert, lees dan gerust mijn vorige blog nog eens terug. Als je je afvraagt hoe je zo’n astronautenbril in de praktijk op kunt zetten, lees dan verder. In deze blog geef ik graag een paar praktische oefeningen die helpen om op een andere manier naar je team te kijken.
Welke ingrediënten helpen om het astronautenperspectief aan te wakkeren?
Een paar ingrediënten die helpen, zijn:
- Beschouw het team als één systeem. Let eens niet zozeer op wat Pietje of Jantje zegt, maar luister naar hun stemmen alsof het stemmen zijn die uiting geven aan wat er in het systeem gaande is. Focus op de patronen in het team die als onzichtbare touwtjes tussen de mensen in liggen. Daarmee verleg je de focus van ‘ik’ naar ‘wij’.
- Vertrouw op de creativiteit en de intelligentie van het team. Het enige dat je hoeft te doen is die creativiteit aan te boren. Vaak zijn mensen zich namelijk helemaal niet rationeel bewust van waardevolle inzichten. Ergens in ons lijf, intuïtief, voelen we vaak wel dat er iets nodig is. Toch zijn we niet gewend om onze intuïtie aan te spreken, laat staan er naar te luisteren. Wat helpt is om nieuwe informatie toe te voegen. Gebruik dus eens niet alleen taal om te duiden wat er gaande is in het team, maar ook geluid, beeld, ervaring of zelfs geur.
- Maak ruimte in je team voor de emoties, intenties, overtuigingen en drijfveren die ten grondslag liggen aan het handelen van mensen. Leer met elkaar te benoemen wat er ‘onder de oppervlakte’ speelt.
Welke concrete oefeningen kun je als team doen om door de bril van een astronaut naar jezelf te kijken?
Er bestaan heel veel waardevolle werkvormen die je toe kunt passen om op een andere manier naar je team te kijken. Graag deel ik drie concrete oefeningen om mee te experimenteren:
Jullie team als levend wezen
Probeer je team eens te zien als levend wezen: Een bestaand dier of een fantasiewezen, dat leeft, ademt en eet. Hoe ziet het eruit? Heeft het een geur? Hoe beweegt het? Beeld je eens in in welke leefomgeving dit wezen leeft. Wat heeft dit wezen nodig om te overleven? Neem individueel 10 minuten de tijd om voor jezelf een tekening te maken op grote vellen papier. Maak het zo levendig en concreet als mogelijk. Hang al die tekeningen op een wand bij elkaar en vertel elkaar wat je getekend hebt en waarom. Laat dit het startpunt zijn van een mooie dialoog. Welke overeenkomsten zien jullie bijvoorbeeld? Wat valt jullie op als jullie de tekeningen zo naast elkaar zien hangen? Welke belangrijkste behoeften zouden deze wezens hebben? En wat leert ons dat over ons team? Vergeet niet om de inzichten uit deze oefening om te zetten naar concrete vervolgstappen!
Wanneer je dit toepast?
Dit is een perfecte werkvorm om toe te passen als je vooruit wil kijken als team. Het biedt inzicht in waar je als team staat, maar ook in waar jullie je heen zouden kunnen ontwikkelen.
De teamstoel
Als er in het team verschillende meningen over een bepaald onderwerp bestaan, neem dan eens de tijd om zo’n onderwerp op een andere manier te benaderen. Begin met een rondje, waarin iedereen zijn mening of visie op het onderwerp vertelt. Als iemand iets verteld heeft, mogen collega’s wel verdiepende vragen stellen, maar geen discussie aangaan. Ga door totdat iedereen aan de beurt is geweest.
Stel je vervolgens, net als bij de vorige oefening, voor dat jullie team een levend wezen is. Dat het een aparte entiteit is, naast alle individuen in het team. Het mooie van die entiteit, is dat die véél meer wijsheid in pacht heeft dan alle individuen bij elkaar opgeteld. Het zou zomaar kunnen dat die entiteit – dat levende wezen – dingen weet waar jullie je als individuen in het team helemaal niet bewust van zijn.
Zet een aparte stoel neer: de teamstoel. Vraag in je team wie er even op die stoel plaats wil nemen en zich daarmee in de rol van de ‘aparte entiteit’ wil verplaatsen. Als je op de stoel plaatsneemt, laat dan je eigen individuele mening even achter je en verplaats je in de wijsheid van ‘het team’ als geheel. Vragen die je zou kunnen beantwoorden als je op de teamstoel zit, zijn: “Wat heeft het team nodig?”, “Wat weet het team dat niemand van jullie weet?” of “Als het team iets zou kunnen zeggen tegen jullie, wat zou dat dan zijn?”
Laat een aantal mensen plaatsnemen op de teamstoel. Vraag jezelf daarna – als jullie weer in jullie eigen stoelen zitten – af wat er opviel. Wat waren de overeenkomsten die jullie hoorden? En wat waren de verschillen?
Wanneer je dit toepast?
Dit is een hele handige oefening om besluitvorming te verrijken. Gebruik het met name als er veel verschillende meningen zijn, of als je een beetje vastloopt. Het is overigens niet zo’n geschikte oefening om te doen als er verhitte meningsverschillen zijn.
Maak de oefening niet te lang. Hoor een aantal stemmen vanuit de teamstoel, en ervaar welke nieuwe informatie dit jullie brengt.
Het weer in jullie team
Het weer is een fantastische metafoor om duiding te geven aan wat er ‘onder de oppervlakte’ speelt in het team. Je kent het wel… je loopt de afdeling op en je vóelt dat er een donderwolk hangt, of dat de zon uitbundig schijnt. Net alsof er een lokaal weersysteempje boven jullie team hangt. Het bespreekbaar maken van het weer in jullie team, is een mooie manier om met elkaar in gesprek te raken over wat er ‘onder de oppervlakte’ speelt. Laat iedereen aangeven welk weersysteem hij of zij op dit moment boven het team ziet hangen. Realiseer je dat er geen goed of fout is. Het is fijn dat alles benoemd wordt, of het nou mooi weer is, of juist bar slecht weer. De vervolgvraag is natuurlijk: wat maakt het weer zo goed of slecht?
Wanneer je dit toepast?
Het weersysteem kun je altijd en overal toepassen. Teams die moeite hebben om te benoemen wat er ‘onder de oppervlakte’ gebeurt, raad ik aan om ‘het weer’ eens een tijdje structureel op de agenda te zetten, bijvoorbeeld in jullie teamoverleg. Daarmee creëer je niet alleen ter plekke ruimte om de dingen te bespreken die jullie normaal niet zo snel bespreken, maar ben je en passant ook met elkaar aan het oefenen om lastige onderwerpen in de onderstroom ook buíten het overleg met elkaar bespreekbaar te maken.
Een andere toepassing is om een ‘weerman’ aan te stellen in een lastig overleg. Vraag wie deze rol tijdelijk wil vervullen. Het is het handigste als dit iemand is die geen grote inhoudelijke betrokkenheid heeft met het gespreksonderwerp. Telkens als de ‘weerman’ meent te merken dat het weer verandert, maakt hij daar kort melding van. Dat kan bijvoorbeeld ook op een ludieke manier, door kaartjes in de lucht te houden. Dit helpt het team om aandacht te blijven hebben voor de emoties, intenties en drijfveren die onder de inhoudelijke discussie zitten. De eerste keer dat je dit als team doet, kan het een beetje geforceerd aanvoelen. Dat is natuurlijk vaak het geval als we nieuwe dingen aanleren. Maak er vooral ook een leuk en speels experiment van. En wees nieuwsgierig naar wat het je als team oplevert!
Jouw team door de bril van de astronaut?
Ik hoop dat ik je met deze blog heb geïnspireerd om met andere ogen naar je team te kijken. Natuurlijk ben ik benieuwd naar je ervaringen. Laat je me weten hoe het jouw team vergaat?
De oefeningen in dit artikel heb ik ontleend aan de opleiding Organization and Relationship Systems Coaching. Als je meer wil weten over systemisch werken met teams, raad ik je zeker ook aan de boeken Creating Intelligent Teams (van Anne Rød en Marita Fridjhon) en Systeem Geïnspireerd Leiderschap (van Frank uit de Weerd en Marita Fridjhon) te lezen. Over dat laatste boek schreef ik deze blog.