Afgelopen jaar werkte ik met een team. Het team wilde beter samenwerken, maar op dat moment lukte hen dat niet. Er speelde een conflict, er werd veel óver collega’s gesproken, maar het échte gesprek met elkaar werd niet gevoerd. Elk van de teamleden – zo bleek uit de interviews die ik in de beginfase afnam – had helder voor ogen hoe hun droomteam eruit zou zien. En er zaten ongelooflijk veel overeenkomsten tussen de dromen van de teamleden over hun team. Ze wilden een team dat een eenheid vormt en waarin ze gebruik maken van elkaars talenten. Een team waarin ze het vertrouwen voelen om het achterste van hun tong te laten zien.
Ondanks dat het team niet tevreden was met hoe het op dit moment ging, en haarscherp voor ogen had wat het wél wilde, bleef het stil staan in de situatie waar het in zat. Hoe kan het dat de individuen in dit team stuk voor stuk een mooier team voor ogen hadden, maar dat zij met elkaar de status quo in stand hielden?
Teams zijn collectief geneigd om resultaten te genereren die geen van de individuen wil
In dit team speelden twee fenomenen die de status quo in stand hielden.
Het ‘ik-ben-normaal-en-jij-niet-fenomeen’
Het is heel menselijk om onszelf centraal te stellen voor onze gedachten. Onbewust stellen we ons eigen gedrag als norm, en daarmee bestempelen we gedrag dat daarvan afwijkt als ‘vreemd’. Dat was precies wat er gebeurde in dit team. In het team hoorde ik vaak uitspraken als:
- “Als collega X nou eens zou stoppen de regels aan zijn laars te lappen”.
- “Collega Y moet niet zo cynisch doen”.
- Of vanuit de manager: “Ik zou willen dat het team meer eigen verantwoordelijkheid neemt.”
In feite legden de teamleden daarmee stuk voor stuk de verantwoordelijkheid buiten zichzelf en kwam het team niet in beweging.
Het ‘we-zijn-ons-niet-bewust-van-wat-er-onder-de-oppervlakte-allemaal-speelt-fenomeen’
Veel mensen kennen wel het plaatje van de ijsberg van McClelland, waarin het gedrag en de acties van mensen slechts het zichtbare topje vormen. Onder de oppervlakte bevindt zich het wat minder zichtbare deel van de ijsberg: het deel waar zich onze emoties, normen en waarden, veronderstellingen, drijfveren en verwachtingen bevinden. Dit laatste deel is wel – vaak onbewust – bepalend voor hoe we bóven de oppervlakte reageren op bepaalde situaties.
Ik merkte dat conversaties in het team vooral plaatsvonden op het niveau bóven de oppervlakte. Teamleden vormden snel een oordeel over elkaar op basis van elkaars gedrag. Ze waren niet gewend om zich bewust te zijn van wat er zich onder de oppervlakte afspeelde – zowel bij zichzelf als bij hun collega’s.
En dat is jammer, want als we ons niet bewust zijn van wat er zich ónder de oppervlakte afspeelt, komen we niet makkelijk tot nieuwe inzichten. We zijn dan nauwelijks in staat om onze overtuigingen bij te stellen; laat staan dat we ons in andermans perspectief verplaatsen. Niet verrassend dus dat het team bij de status quo bleef!
De vraag is natuurlijk hoe je het patroon doorbreekt dat zo’n team collectief in stand houdt en samen stappen kunt zetten in de richting van het gedroomde team! Dat kan door het team een ander, zogenaamd systeemperspectief te laten ervaren. Om uit te leggen wat ik daarmee bedoel, neem ik je graag mee in een verhaal over een astronaut.
Teamontwikkeling door de bril van de astronaut
Onlangs zag ik een fantastisch filmpje. Een filmpje over het zogenaamde ‘overview’ effect. Ik deel het filmpje graag met je. Het duurt 20 minuten, maar het is ontzettend de moeite waard! Kijk het voor je verder leest…
Hoe was het om naar dit filmpje te kijken? Waar was je jezelf bewust van toen je naar dit filmpje keek?
Zelf werd ik geraakt door de zin: “When we originally went to the moon our total focus was on the moon. We weren’t thinking about looking back at the earth, but now that we have done it, that may well have been the most important reason we went.” Door de camera ineens om te draaien ontstond er een compleet nieuw gevoel van zelfbewustzijn, zowel bij de astronauten als bij de mensen die thuis op de televisie mee zaten te kijken. Het besef dat de aarde niet het middelpunt van het universum is, maar onderdeel uitmaakt van een veel groter planetenstelsel, dat de aarde ontzettend kwetsbaar is, en ook dat wij als mensen afhankelijk zijn van de aardbol en vice versa. Het besef dat wij mensen met elkaar de grootste bedreiging vormen voor die aardbol. Dit ‘overview effect’, ofwel systeemperspectief, zorgde ervoor dat zij met andere ogen naar de aarde en naar hun rol op aarde begonnen te kijken.
Als je geïnspireerd ben om méér te weten over dit systeemperspectief, dan kan ik je van harte aanraden om de boeken Theory U en Leiden vanuit de toekomst van Otto Scharmer te lezen!
En nu terug naar het team
Het vermogen om de camera om te draaien is in mijn ogen cruciaal om doorbraken te realiseren. Dat geldt niet alleen op het niveau van de aarde en ons ecosysteem, maar net zo goed voor teams. Als een team in staat is zichzelf door de lens van ‘het grotere geheel’ te zien, ontstaat er een ander niveau van bewustzijn. Teamleden gaan zien wat hun eigen rol is in het behouden van oude patronen, hoe ze gezamenlijk een patroon in stand houden dat eerder misschien wel aan externe factoren werd toegeschreven. Langzaamaan beginnen er dan ‘gaatjes in de dam’ te ontstaan. Zodra dat systeemperspectief in een team ontstaat, begint er water door de dam te sijpelen en ziet een team hoe het nieuwe patronen kan ontwikkelen op weg naar het ‘gedroomde team’.
Wat brengt een systeemperspectief teweeg in teams?
Bij teamontwikkeling werk ik altijd vanuit een systeemperspectief en leer ik het team hoe ze vanuit dit perspectief naar hun eigen team kunnen kijken. Mijn ervaring is dat dat diepe en duurzame impact maakt op een team:
- Het perspectief verandert van ‘ik’ naar ‘wij’ (of van ‘ego’ naar ‘eco’). Teamleden zien dat ze hun aandeel hebben in relaties met collega’s. Diversiteit wordt niet langer in loopgraven uitgevochten, maar leidt juist tot cocreatie.
- Het team heeft een gezamenlijke taal ontwikkeld om uiting te kunnen geven aan wat er onder de oppervlakte in hun team gebeurt. Daarmee heeft het in feite de ‘relatiespier’ getraind, en die invloed is tot ver buiten het team voelbaar.
- Het besef dat mensen zelf aan het roer staan van verandering, levert een grotere verantwoordelijkheidszin op.
- Teams die zich bewuster zijn van het deel van de ijsberg dat zich onder de oppervlakte bevindt, halen meer voldoening uit hun samenwerking. Ze handelen vanuit hun drijfveren. Ze zijn in staat om signalen onder de oppervlakte sneller op te pikken en daarnaar te handelen en zijn daarmee wendbaarder.
- Een nieuw niveau van zelfbewustzijn verandert iets in ons zíjn. Teams zijn zelfbewuster, zíen zichzelf door de lens van het grote geheel en doen daarmee nieuwe inzichten op. Dat speelt zich af ‘onder de oppervlakte’, maar heeft direct invloed op het zichtbare gedrag van het team. Het team is in beweging!
Jouw team door de bril van een astronaut?
In hoeverre ben jij eigenlijk in staat om jouw team en jouw aandeel daarin vanuit een systeemperspectief te zien? Ik hoop dat ik je met deze blog heb weten te inspireren om met andere ogen naar je team te kijken. Natuurlijk ben ik benieuwd welke reactie deze blog bij je oproept. Laat je hieronder een berichtje achter?
Deze blog is de eerste van twee blogs over teamontwikkeling vanuit een systeemperspectief. In mijn volgende blog geef ik je een aantal praktische suggesties voor wat je als team zelf kunt doen om dit systeemperspectief aan te wakkeren!